- GİRİŞ
Patente Dayalı Vergi İstisnası, Sınai Mülkiyet Haklarını da içeren Gayri Maddi Haklar, artık teşebbüslerin en değerli varlıkları arasında gösterilmektedir. Sınai Mülkiyet Hakları içerisinde en geniş ve güçlü korumayı sağlayan hak ise Patent ya da Faydalı modellerdir.
Bu noktada birçok ülkede patent ya da faydalı model üreten teşebbüsler, çeşitli hibe ve/veya teşviklerden yararlandırılmaktadır. Ülkemizde de gerek hibe, gerekse vergi teşviki noktasında Patent ve Faydalı Model ihtiva eden çalışmalara çeşitli destekler mevcuttur.
Bunlardan birisi de dünyada 15’ten fazla ülkede “Patent Box” adı altında inovasyonu ve patent üretmeyi teşvik etmek adına uygulanan ve ülkemizde de 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’na eklenen 5/B Maddesi ile 1.1.2015 yılından itibaren uygulamaya giren “Sınai Mülkiyet Haklarına Dayalı Kurumlar Vergisi İstisnası” dır.
Özellikle yerli ar-ge ve buna dayalı teknolojik üretimi desteklemek ve geliştirmek amacıyla getirilmiş olan bu istisna uygulaması, sağladığı haklar ve vergisel imkanlar açısından çok önemli olmakla birlikte, uygulamada ise bir o kadar az bilinen ve gereğinden çok daha az istifade edilen bir Vergi Teşviğidir.
Yazımızın bundan sonraki bölümlerinde “Patent” ( İncelemeli Sistemli) olarak ifade edeceğimiz tüm açıklama ve hesaplamalar “Faydalı Model” ler ( Olumlu Araştırma Raporlu) için de geçerlidir.
- SINAİ MÜLKİYET HAKLARINDA İSTİSNA UYGULAMASINA İLİŞKİN MEVZUAT VE UYGULAMA HAKKINDA BİLGİLER
2.1. İstisna Uygulanacak Kazançlar Nelerdir?
KVK 5/B maddesinde belli şartları taşıyan Paten ve Faydalı modellere ilişkin olarak elde edilen kazançların % 50 si Kurumlar Vergisinden istisna edilmiştir. Madde metni oldukça uzun ve detaylı olduğu için, bu bölüme tamamını almak yerine, Uygulamayı da içerecek şekilde bölümler halinde irdeleyeceğiz.
Temel şartların sağlanması durumunda aşağıdaki kazançlar için %50 oranında Kurumlar Vergisi İstisnasından yararlanma imkanı bulunmaktadır.
- Patentin/Faydalı Modelin lisanslanması veya devri yoluyla elde edilen kazançlar
- Patente/Faydalı Modele konu buluşun Türkiye’de üretilip satılması halinde elde edilen kazançlar
- Patente konu olan ve Türkiye’de gerçekleştirilen üretim süreciyle üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançlar
- Buluşa yönelik hakların ihlal edilmesi neticesinde elde edilen gelirler ile buluş nedeniyle alınan sigorta veya diğer tazminatlar.
Ayrıca, Patente/Faydalı Modele ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışından doğan kazançlar 3065 sayılı KDV Kanununun 17/4-z maddesi uyarınca KDV’den istisna tutulmuştur.
İstisna uygulaması 1/1/2015 tarihinden itibaren elde edilen kazanç ve iratlar için geçerlidir. Kazanç, patentin üretim sürecinde kullanılması yoluyla elde ediliyor ise, bu kazançların sadece buluşa atfedilen kısımları istisnaya tabidir.
Kazancın buluşa atfedilmesi ne demek?
İstisnaya konu edilen kazancın, patentin, satılan ürünün sadece bir bileşeni ile ilgili olması veya üretim prosesinin sadece bir kısmına patent alınmış olması gibi durumlardır. (örnekler artırılabilir) ,
Kazancın buluşa atfedilen kısmının hesabı çok önem taşımaktadır.
Bu istisna uygulamasında,
- Patent, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından incelemeli sistemle verilmiş patenti veya Faydalı model belgesi, TÜRKPATENT tarafından olumlu araştırma raporu sonucunda verilmiş faydalı model belgesini,
- Kiralama, patent veya faydalı model belgesine konu buluşun yurt içi veya yurt dışındaki gerçek veya tüzel kişilere inhisari veya inhisari olmayan lisans sözleşmesiyle belirli bir süre için kiralanmasını,
- Devir veya satış, patent veya faydalı model belgesine konu buluşun yurt içi veya yurt dışındaki gerçek veya tüzel kişilere bedel karşılığı satılmasını,
- Seri üretime tabi tutularak pazarlama, münhasıran patent veya faydalı model belgesine konu özgün ürünün Türkiye’de üretilerek yurt içi veya yurt dışındaki gerçek veya tüzel kişilere satışa sunulmasını,
- Üretim sürecinde kullanma, patent veya faydalı model belgesine konu buluşun, üretimi Türkiye’de gerçekleştirilen ürünlerin üretim sürecinde veya bu ürünlerin imalinde kullanılmasını ifade etmektedir.
- Patent veya faydalı model belgesini devralanlar, satın alanlar veya inhisari lisans sahipleri, şartların sağlanması kaydıyla, bu işlemlerin Sicile tescil edildiği tarihten itibaren istisnadan yararlanabileceklerdir.
- İstisnadan Yararlanma Şartları
29333 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan, Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ( Seri No:1 )’nde değişiklik yapılmasına dair 8 Seri Nolu tebliğin, 5.14.1. 2. ve 3. bölümleri uyarınca, söz konusu vergi istisnasından faydalanmak için şu 4 sorunun cevabının da evet olması gerekmektedir;
- Buluşlara ilişkin araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetlerinin Türkiye’de gerçekleştirilmesi,
- İncelemeli sistemle patent veya olumlu araştırma raporu sonucunda faydalı model belgesi alınması,
- İstisna uygulamasından yararlanacak kişilerden olunması şartı kapsamında,
- İstisnadan yararlanacak kişilerin 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda ‘da belirtilen nitelikleri taşıması
- Patent veya faydalı model belgesi üzerinde tekel niteliğinde özel bir ruhsata sahip olunması
- Patent veya faydalı model belgesi için sağlanan koruma süresinin aşılmamış olması.
- İstisna Kazancın Tespiti
Kazancın tespiti için ;
Kazancın tespiti için uygulanacak bazı yöntemler tebliğde ve aşağıda sıralanmıştır:
- Maliyet bazlı yöntemler
Değerlemesi yapılacak patent veya faydalı modelin yeniden üretme yöntemi ile aynısının ya da yerine koyma yöntemi ile benzerinin geliştirilmesi için yapılan harcamaların esas alındığı maliyet bazlı yöntemlerde, aynı/benzer teknolojiyi üretmek için bugünkü maliyetler hesaba katılmaktadır. Bu maliyetler, gerekli malzemeler için yapılan harcamalar ile işçi maliyetleri gibi doğrudan maliyetlerin yanında, yönetim maliyetleri gibi bazı genel gider kalemlerini de içine alan dolaylı maliyetleri de kapsamaktadır.
Yerine koyma yöntemini, patent veya faydalı model belgesine konu buluşu satın almış olan; yeniden üretme yöntemini ise kendi buluşları için patent veya faydalı model belgesi alan mükellefler kullanacaklardır.
- Pazar (piyasa) yöntemi
Patentli veya faydalı model belgeli benzer buluşların yaklaşık değerlere sahip olduğu varsayımından hareketle, değerlemesi yapılacak buluşların yakın geçmişte lisans, devir vb. işlemlere konu olmuş benzer buluşlarla karşılaştırması yapılmak suretiyle değeri tespit edilmektedir. Ancak, mevcut patentli veya faydalı model belgeli buluşa benzer özellikli başka bir buluş olmaması durumunda bu yöntem uygulanamayacaktır.
- Gelir bazlı yöntemler
Gelir bazlı yöntemlerde, bir patentin veya faydalı model belgesinin ticarileştirilmesi sonucunda gelecekte işletmenin aktifine girecek olan nakit akımları bugünkü değerlerine indirgenerek değerlenmektedir. Bugünkü değerin hesaplanmasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası resmi iskonto oranları dikkate alınacaktır.
– Doğrudan nakit akımları yöntemi: Doğrudan ilgili buluşun kullanımına atfedilen nakit akımlarının tek tek belirlendiği ve söz konusu nakit akımlarının bugünkü değerlerine indirgendiği bu yöntemde indirgenmiş değerlerin toplamı patentin değerini vermektedir.
– Royalty ödemelerinden kurtuluş yöntemi: Patent sahibinin farazi olarak patentin sahibi olmadığı; ancak, aynı patenti başkasından kiraladığı kabul edilerek benzer niteliklerdeki royalty oranları tespit edilmektedir. Söz konusu patent kullanılarak oluşması beklenen hasılatın royalty oranıyla çarpımı sonucu royalty ödemesi hesaplanmakta ve royalty ödemelerinin bugünkü değerlerine indirgenmiş toplamı patentin değerini vermektedir.
– Çoklu dönem fazladan kazanç yöntemi: İlgili patentin varlığı nedeniyle elde edilen nakit akımlarının tamamen ilgili varlığa atfedildiği doğrudan nakit akımları yöntemini baz alan bu yöntemde, söz konusu patentin nakit akımlarını üretirken işletmenin aktifinde yer alan diğer varlıkların da kullanıldığı kabul edilmektedir. Bu nedenle diğer varlıklara, üretime katılmaları nedeniyle elde edilen nakit akımlarından pay verilmektedir.
– Nakit akımlarındaki artış yöntemi: Doğrudan nakit akımları yönteminin tersinin izlendiği bu yöntemde, patentin var olması veya olmaması durumunda elde edilecek olan nakit akımları arasındaki fark dikkate alınmakta ve bugünkü değere indirgenmektedir. Kullanılan kârlılık oranları belirlenirken, koruma süresi dolmuş olan benzer ürünler ile koruma süresi halen devam eden benzer ürünler arasındaki kârlılık farkı dikkate alınmaktadır.
- Diğer Yöntemler
Mükellefler buluşun , ürünün , sektörün özel durumlarına göre kendilerine daha fazla uyan başka yöntemlerle de kazanç ve istisna tutarını hesaplayabilirler.
- Her hangi bir sınırı var mıdır? Hangi vergi türleri açısından istisna uygulanabilir?
- Geçici Vergi Dönemlerinde (3’er aylık periyotlar)-Lisanslama , devir, seri üretim
- Kurumlar Vergisi Beyannamesinde (Yıllık) -Lisanslama , devir, seri üretim
- Katma Değer Vergisi (Aylık) -Lisanslama , devir
2020 için kurumlar vergisi beyan dönemi (Nisan.2021) için istisnadan faydalanılabilir.
Sektörel bazda faaliyet gösteren büyük ölçekli firmalar düşünüldüğünde Patente dayalı vergisel teşvikler hayli yüksek rakamlar ile ifade edilecektir. Durum böyle iken Mali anlamda yapılan hesaplamalar ve incelemeler kadar Teknik olarak yapılacak inceleme ve çalışmalarda büyük önem arz etmektedir. Teknik ve Mali birimlerin ortaklaşa yapacağı inceleme ve hesaplamalar neticesinde ortaya çıkacak teşvik çok daha güvenilir ve daha sağlam temellere dayandırılmış olacaktır.
Gelir Vergisi Mükellefleri için İstisna uygulaması, patent veya faydalı model belgesi alınan buluş dolayısıyla elde edilen kazanç ve iratlar üzerinden vergi kesintisi yapılmasına engel teşkil etmeyecektir.
Ancak, Kanunun 5/B maddesi kapsamında istisnadan yararlanılabilecek serbest meslek kazançları ile gayrimenkul sermaye iratları üzerinden yapılacak vergi kesintisi %50 indirimli olarak uygulanacaktır.
Kazanç ve iratları kesinti yoluyla vergilenen ve beyanname vermesi gerekmeyen mükellefler için indirimli vergi kesintisi en fazla 5 yıl süre ile uygulanacaktır.
- İstisnanın Başlama Zamanı
Genel Vergi ve teşvik kaideleri ve sistematiğine göre belgeye bağlı teşvik ve indirimlerden yararlanma zamanı , belge onaylandıktan , alındıktan veya tescil edildikten sonra istisna veya indirim uygulanmasıdır. Bu kapsamda Patent istisnası da incelemeli Patent veya Araştırma raporlu Faydalı Model belgesinin alınmasından sonra ortaya çıkacak kazançlara uygulanmaktadır.
Ancak kanaatimizce , Patent istisnasından diğer vergi istisnalarından farklı düşünülmesi ve hesaplanması gerekir. Çünkü Patent veya Faydalı model çalışmalarında önce araştırma , geliştirme ve buluş prototip aşamalarının hepsi tamamlanmış ve buluş müracaat tarihleri ile eş zamanlı olarak aktif şekilde üretimde ve imalatta kullanılmaya başlanmaktadır. T.P.E. normal çalışma kuralı ve süreçlerine göre temin süreleri Faydalı model minimum 1 yıl , İncelemeli patentte ise minimum 2 yıldır. Buna muhtelif gecikme ve aksamalar da katıldığında süre daha da uzayabilmektedir.
Oysa yukarıda da belirttiğimiz gibi buluş çoktan üretimde kullanılmaya ve kazanç elde edilmeye başlanmış olmaktadır. Bu mağduriyetin veya hak kayıplarının önüne geçmek için vergilemedeki tahakkuk esasından hareketle belge için müracaat tarihinden itibaren istisna hesaplamalarının yapılarak beyan edilmesi , tahakkuk eden vergilerin ise tecili , daha sonra belge alınmasını takiben terkin edilmesi düşünülebilir.
Bir diğer yöntem ise belge onaylandığı tarihten geriye dönük hesaplama ve düzeltme beyanları ile ödenen vergilerin iadesinin talep edilmesidir.
Bize göre tecil-terkin yöntemi çok daha pratik ve uygulanabilir bir yöntemdir.
Sonuç Olarak ;
Bu istisna hakkının belge müracaatı ile başlatılması , onaylanana kadar geçen sürelerde verginin tahakkuk ettirilmesi ve tecili , belge onaylanmasına müteakiben ise terkin edilmesinin daha doğru ve teşvik edici olacağını düşünüyoruz. Bu durum aynı zamanda Patent müracaatlarını ve Türkiye’de gerçekleştirilen ar-ge ve inovasyon çalışmalarını da hareketlendirecektir.
3- İstisna Yol Haritası
Buraya kadar detaylıca açıkladığımız istisnadan doğru , verimli ve maksimum düzeyde yararlanabilmek için aşağıdaki yol haritasının izlenmesi gerekecektir;
- Analiz Yapılması
- Mevcut Patentlerin tespiti ve incelenmesi
- Yeni Patent imkanının araştırılması ve müracaatının yapılması
- Patent eğitim ve kültürünün oluşturulması
- Kazanç Tespit Yönteminin Belirlenmesi
- Patentin Piyasa Rayiç Değerinin Hesaplanması ( Zorunlu olmamak ile beraber vergi istisnası dışındaki diğer imkanlardan faydalanmak için gerekli )
- Kazancın ve İstisna tutarının hesaplanması
- Özel Amaçlı Kazanç İstisna Raporu Hazırlanması
4- Değerlendirme ve Sonuç
Mükellefler, patentli veya faydalı model belgeli buluşlarından 1/1/2015 tarihinden itibaren elde ettikleri kazanç ve iratları için ilgili patent veya faydalı model belgesine sağlanan koruma süresi aşılmamak kaydıyla istisnadan yararlanabileceklerdir.
İstisnanın hesaplanması için Kanun veya Tebliğde bir sınır getirilmemiştir. Hal böyle olunca mükellefler kazançlarını ve dolayısıyla istisna edilecek kısmını diledikleri gibi hesap edebileceklerdir.
Ancak Patent ve buna dayalı hakların ölçümlenmesi oldukça zorlu bir süreçtir.
Konu hem mali, hem hukuki ve hem de Teknik( mühendislik) bakışını gerektirmekle birlikte, ulusal ve uluslararası düzeyde araştırma, analiz, bilimsel hesaplama yöntemlerinin tamamını bir arada uygulamayı şart kılmaktadır.
Dolayısıyla sadece mali birimlerin, ya da sadece Patent uzmanlarının tek başına yapacağı hesaplamalar , bizce eksik ve yetersiz kalacaktır.
Bu süreç, ekiplerin ve farklı bakış açılarının müşterek çalışma ve hesaplamalarını gerektiren ve yaşayan bir süreçtir. Yani sadece mevcut Patentin durumun analiz edip, ölçümlemek de tek başına yeterli kalmayacaktır. İzleyen dönem, yıl ve üretim süreçlerinde, durumun takibi ve sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Güncellemelerde, üretim süreçlerindeki revizyonlar, kazançlar içindeki paylar, kalan koruma süreleri, korumaların sürelerinin yenilenmesi, sektörel ve ekonomik gelişmelerin patente değerine etkisi gibi hususların irdelenmesi ve değerlendirilmesi gerekir.
Aksi halde, ileride yaşanacak Vergi incelemelerinde çok ciddi , aşılması , geri dönüşü ve telafisi güç durumlar doğabileceği gibi, patentin iptali, tazmin yükümlülükleri vb maddi ve hukuki sorumluklar doğabilecektir.
Kısacası Patente Dayalı Vergi İstisnaları, firmalarımıza ve buluş sahiplerine, çok önemli ve hatta sınırsız denebilecek tutarlarda Vergi Faydası imkanı tanıdığı gibi, doğru ölçümlenip , hesaplanmadığı ve bilimsel, teknik ve mali bilgi ve belgelerle donatılmadığı taktirde, telafisi güç vergi ve ceza risklerini de beraberinde taşımaktadır.
İstisna için zorunlu şartlardan olmayan Patent Değerlemesi ve Raporlaması, istisna hesabının doğru ve kanıtlanabilir olmasını teminle birlikte, ulusal ve uluslararası araştırmalar, patent ihlallerinin tespit ve giderilmesi, ihlallere karşı hak arayışları, hukuksal süreç ve korumalar, teknolojik ve ekonomik gelişmelere göre yapılacak revizyonlar vb. unsurları içeren niteliklerde olmalıdır. Bu nitelikteki bir rapor bize göre, İstisnanın Sigortası sayılır.
Murat Sercan Karslıoğlu
