Birçok açıdan zor bir yılın daha geride kaldığını umuyoruz. Geride kalan yılın ardından 2021 Yılı Mali Tabloları ticari işletmelerin 2021 yılı vergilendirme dönemine ait mali işlemlerini sonuçlandırma aşamasında olduğunu söyleyebiliriz. Bu süreçte firmaların 2021 yılının kendine has özelliklerini içeren hususlarını dikkate almasında fayda bulunmaktadır. İlgili yıl, daha önce Af Yasası ile vergi riskleri bakımından kapsam dışında tutulabilen yılların dışında kalmaktadır. 2021 yılının af yasası kapsamı dışında olması, birçok firmanın matrah artırımı yoluyla önceki yılları vergi riskleri dışında bırakması nedeniyle vergi inceleme işlemlerinin odağına taşımaktadır.
Diğer taraftan, birçok işletmenin bulunduğu Ar-Ge Tasarım Merkezleri ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri de teşvik uygulamaları bakımından oldukça hareketli bir yıl geçirmiştir. Pandemi nedeniyle yapılan birçok yeni uygulama veya devam eden uygulamaların değişikliği 2021 yılında olmuştur. İşletmeler için Pandemi Dönemindeki Ve Af Kapsamı Dışında Kalan 2021 Yılı Hesapları Kapatılmadan Yapılması Gerekenlerin etraflıca değerlendirmesi gerekmektedir. İlgili işletmelerin bu açıdan değerlendirmelerini Mali Müşavirler, Yeminli Mali Müşavirler gibi uzmanlarla yapması mali uygulamaların sonuçları ile konuların ele alınması bakımından faydalı olacaktır. İşletmelerin ilgili mevzuatlar yönünden olan taleplerin karşılanmasında çabukluğu sağlayarak hak ve yararlarını korumak ve Vergi idaresi ve mükellef ilişkilerinde güveni hâkim kılmak adına YMM’lerin yaptığı Kurumlar Vergisi beyanname tasdiki hizmetinin alınmış olması bu değerlendirmeleri yapmak adına bir kolaylık sağladığı da kesindir.
Bu bakış açısıyla Pandemi Dönemindeki Ve Af Kapsamı Dışında Kalan 2021 Yılı Hesapları Kapatılmadan Yapılması Gerekenlere ilişkin konu başlıklarını aşağıdaki gibidir.
2021 Yılı Mali Tabloları
1-) 7326 sayılı Kanun kapsamında işlemlere yönelik yapılacaklar:
Dönem sonu itibariyle 7326 sayılı kanun kapsamında yapılan stok artırımı, yeniden değerleme ve işletme kayıtlarının düzeltilmesi işlemlerine yönelik kayıtların yapılmış olması gerekmektedir. Söz konusu işlemlere yönelik yapılan ödemelerin kayıtları ile taksitlendirilen tutarlara yönelik tahakkuk kayıtlarının da yapılması gerekmektedir.
Yeniden değerleme işlemi ile şirketin öz kaynak tutarında bir artış meydana geleceği için şirketin öz kaynakları kuvvetlenecek ve kredibilitede olumlu mali tablolar oluşacaktır.
31.12.2021 tarihi itibariyle yapılan ancak henüz beyannamesi verilmemiş olan yeniden değerleme işlemlerine yönelik, gündemde yer alan enflasyon düzeltmesi işlemlerinin de değerlendirilmesi yerinde olacaktır. Enflasyon muhasebesinin vergisiz sebebiyle iki uygulamanın karşılaştırılarak son beyanname verme tarihi olan 31.01.2022 tarihi öncesi tekrar düşünülmesi gerektiği kanaatindeyiz.
2-) Dönem sonu yıllara sari hale gelen işlemlere yönelik yapılacaklar:
Başlangıçta sözleşmeye göre yıllara sirayet etmeyeceği anlaşılan inşaat işinden elde edilen kazançların, elde edilen yılın geçici vergi dönemleri için verilecek geçici vergi beyannamelerine dâhil edilmesi; ancak, yıl sonu itibariyle söz konusu inşaat işinin yıllara sirayet edeceğinin belli olması nedeniyle elde edilen kazancın, o yılın kurumlar vergisi beyannamesine dâhil edilmeyerek, kazancın tamamının “işin bitim yılına ilişkin kurum kazancına dâhil edilerek beyan edilmesi” gerekmektedir.
Söz konusu inşaat işinin uzayarak ertesi yıla sarkması sonucu anılan iş yıllara sari inşaat işi niteliği kazandığı için bahse konu iş dolayısıyla sarkan yılın başından itibaren yapılacak hakediş ödemleri üzerinden vergi kesintisi yapılması ve bu tarihten itibaren geçici vergi ödenmemesi gerekmektedir. Dönem sonu itibariyle yıllara sari hale gelen işlemlere yönelik kayıtların 170 hesaba nakli ve bunlara ilişkin kesilen hakkediş faturalarına yönelik 295 hesaba stopaj tahakkuklarının yapılması gerekmektedir.
3-) Kasa hesabında adat yapılması gereken işlemlere yapılacaklar:
İşletmelerin tevsiki zorunlu işlemlerinde azami tutar 7.000,00 TL ile sınırlandırılmıştır. Bu sebeple işletmelerin hesap dönemi 100.Kasa Hesabı gün bazında kasaya giren (borç kaydı) ve kasadan çıkan (alacak kaydı) tutarlar tetkik edilmesi işletme ihtiyacının da göz önünde bulundurularak adat yapılması gerekmektedir. Ayrıca kurum ortaklarınca kasa hesabına yapılan para aktarımları ile para çekim işlemlerinin de bu açıdan değerlendirilmesi ve adat işlemi uygulanması gerekmektedir. Söz konusu hesaplanan adatlara yönelik faiz tahakkuklarının ve kayıtlarının da yapılması gerekmektedir.
4-) Fonlara yönelik yapılacaklar:
İşletmelerin öz sermayelerinde yer alan ve belli koşullara bağlı olarak sermayeye ilave, kar dağıtımı vb. hususlara konu olabilecek taşınmaz kazanç istisnası fonu, hibe ve destek tutarları gibi fonların dönem sonu itibariyle akıbetlerinin kontrol edilmesinde fayda vardır. Örneğin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların, kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları hibe ve desteklerin elde edildiği hesap dönemini izleyen 5 yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi mümkün olmayıp, bu işlemlerin yapılması zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler vergi zıyaı cezası ve gecikme faiziyle birlikte işletmeden tahsil edilmektedir. Söz konusu 5 yıllık sürenin dolması sonrası ise ortaklara dağıtılması mümkündür. Bu sebeple dönem sonu itibariyle fonların bu açıdan değerlendirilerek sürelerinin ve akıbetlerin takibi sonucu gerekli işlemler gerçekleştirilebilir.
5-) Satılan İktisadi Kıymetlerin Yenileme Fonunda Takip Edilmesi:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 328. Maddesinde belirtildiği üzere bilanço hesabına göre defter tutan mükelleflerce;
- Satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi veya benzer mahiyetteki bir iktisadi kıymetin iktisabı, işin niteliğine göre zorunlu bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan doğan kâr, satışın yapıldığı tarihi takip eden üçüncü takvim yılının sonuna kadar pasifte geçici bir hesapta tutulabilir. Bu süre içinde, satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi veya benzer mahiyetteki bir iktisadi kıymetin iktisabı gerçekleşmezse, geçici hesapta tutulan kâr, satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.
- Pasifte geçici bir hesapta tutulan kâr, finansal kiralama yoluyla edinilenler de dâhil olmak üzere (a) bendindeki esaslar dâhilinde iktisap edilen bir veya birden fazla kıymetin bu Kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlarına mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olunur.
- Pasifte geçici bir hesapta tutulan kâr, satışı yapılan iktisadi kıymetin yerine iktisap edilen yeni kıymetlerin amortisman ayrılabilecek tutarından fazla ise bu fazlalık, satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının kâr ve zarar hesabına eklenir.
- Satışın yapıldığı yılı takip eden üçüncü takvim yılının sonundan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi hâlinde pasifte geçici bir hesapta tutulan kâr o yılın kâr ve zarar hesabına eklenir.
İktisadi kıymetin satışına ilişkin kar tutarının bu şekilde yenileme fonunda takip edilmesi; satışa konu gelire ilişkin verginin ötelenmesi ile 549 özel fonlar hesabında yapılacak takibin finansman gider kısıtlaması karşısında öz kaynak tutarını artırıcı etkisi olmaktadır.
6 -) Şüpheli Alacaklara Karşılık Ayrılması:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 323. Maddesine göre; ”Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla; dava veya icra safhasında bulunan alacaklar ile yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar (3.000 Türk lirasını aşmayan alacaklar)” şüpheli alacak sayılmaktadır. Şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre şüpheli hale geldiği hesap döneminde pasifte karşılık ayrılabilir. Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir.
7 -) Vergi Usul Kanunu’na göre Değerleme İşleminin Yapılması:
217 seri no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde belirtildiği üzere; Vergi Usul Kanununun 280 inci maddesinde, yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği ve bu hükmün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla, geçici vergiye tabi kazançların tespitinde yabancı paralar ile yabancı para cinsinden olan alacak ve borçların bu hüküm dikkate alınarak değerlenmesi gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak değerlemede T.C. Merkez Bankasınca Resmî Gazetede geçici vergi döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurları esas alınacaktır.
8 -) Dönemsellik İlkesi Gereği Gelir-Giderlerin Dönemlerinde Beyanı:
1 sıra no’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde açıklandığı üzere muhasebenin temel kavramlarından “Dönemsellik Kavramı” gereği, “İşletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması bu kavramın gereğidir.” açıklamasına da dayanarak her dönemin gelir ve giderini kendi döneminde mali tablolara aktarımı yapılmalıdır.
9-) Makina ve Teçhizatları Faydalı Ömür Süreleri Amortisman Ayrılması:
Yatırım, Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla VUK Geçici 30’uncu maddesi uyarınca; İmalat sanayii, Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyette bulunanlar, ARGE/Tasarım Merkezleri’nin ARGE ve yenilik faaliyetlerinde kullanılmak üzere alınan Amortismana tabi makineler ile Yatırım Teşvik Belgesi sahibi olanların bu belge kapsamında aldıkları Amortismana tabi makina ve teçhizatları faydalı ömür sürelerinin yarısı dikkate alınabilecektir.
Bu uygulama; 26.10.2021 Tarihinden sonra 31.12.2023 Tarihine kadar alınan yukarıdaki kapsamdaki makineler için geçerli olacaktır. Bu makineler için süreler yarıya düşülerek amortisman hesaplanabilecektir. Bu doğrultuda son geçiciye tekabül eden kısım bu kapsamda amortisman ayrılarak gider yazılabilecektir. Makine tutar yüküne bağlı olmak üzere bu kapsamda fazla yazılacak gider ile şirketin vergi yükü azaltılabilecektir.
“ VUK Geçici 30. Madde; Sanayi sicil belgesini haiz mükelleflerce münhasıran imalat sanayiinde veya 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, 28/2/2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ve 3/7/2014 tarihli ve 6550 sayılı Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun kapsamında faaliyette bulunan mükelleflerce münhasıran Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerinde kullanılmak üzere, 2019 takvim yılı sonuna kadar iktisap edilen yeni makina ve teçhizat ile aynı tarihe kadar yatırım teşvik belgesi kapsamında iktisap edilen yeni makina ve teçhizat için uygulanacak amortisman oran ve süreleri, Maliye Bakanlığınca bu Kanunun 315 inci maddesine göre tespit ve ilan edilen faydalı ömür sürelerinin yarısı dikkate alınmak suretiyle hesaplanabilir.”
10-) Yatırım Teşvik Belgesi Harcamaların Kurum. Vergisine Konu Olması
Yatırım Teşvik Kapsamında alınan makine Teçhizat ve inşaat harcamalarına ilişkin E-Tuys sistemine kaydı yapılmış harcamaların muhasebe kayıtları ile uyumluluğunun kontrol edilerek, teşvik sisteminden alınacak harcama listesi doğrultusunda hesaplamaların yapılarak indirimli kurumlar matrahının tespit edilmesi, kapsamdaki faturaların doğru hesap kalemlerinde yer alıp almadığının tespitinde ve yatırım teşvik belgesinin kapatılması aşamasında defter kayıtları ile uyumluğu konusunda destekleyici olacaktır.
11-) Götürü Gider Kalemlerinin Kayda Alınması avantaj yaratacaktır.
Bilindiği üzere; GVK’nin 40/(1). Maddesinde belirtilen faaliyetlerde bulunan mükellefler istisna kapsamı hükümlerine tabi tutulmaktadır.
Buna göre; İhracat, Yurtdışında inşaat, Yurtdışında onarım, Yurtdışında montaj ve teknik hizmetler, Yurtdışında taşımacılık, faaliyetlerinde bulunan dar mükellefiyet esasında vergilendirilenler de dahil olmak üzere gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri yararlanabilmektedir. (Evrak ve kayıt olarak Gerekli koşulların sağlanmış olması gerekir.)
12-) Teknokentlerde tescil şartına dikkat.
4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun Geçici Madde 2’inci maddesi bölgede gerçekleştirilen faaliyetlerden elde edilen kazançların gelir ve kurumlar vergisinden istisna edilmesine ilişkin hükmü düzenlemektedir.
Buna göre; 6676 Sayılı Kanun’un 14’üncü maddesiyle değişen geçici 2’inci maddesinin 1’inci fıkrasında ; “(…) Yönetici şirketlerin bu Kanun uygulaması kapsamında elde ettikleri kazançlar ile Bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu Bölgedeki yazılım, tasarım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31/12/2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır. ” hükmü yer almaktadır.
Yine 4691 Sayılı Kanun’un Geçici 2’inci maddesi ise uygulamaya ilişkin yetkiyi düzenlemekte olup buna göre; bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu kazançlarının gayri maddi hakların satılması, devri veya kiralanmasından elde edilmesi halinde, istisnadan yararlanılmasını, bu hakların ilgili mevzuat çerçevesinde tescil, kayıt veya bildirim şartına bağlamaya, mükellefin gayri maddi hak geliri ve varsa bağlı olduğu grubun satış hasılatına göre tescil şartına bağlı olmaksızın belgelendirme usulüne tabi tutmaya, istisnadan yararlanacak kazancı; bu kazancın elde edilmesine yönelik faaliyetler kapsamında gerçekleştirilen nitelikli harcamaların toplam harcamalara oranına isabet eden kısmı ile sınırlandırmaya, bu oranı toplam harcama tutarını aşmamak üzere yüzde 30’una kadar artırımlı uygulatmaya, nitelikli ve toplam harcamaları tanımlamaya Bakanlar Kurulu, bu kapsamda uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
Buna göre; gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin Teknokentlerde 4691 Sayılı Kanun’un Geçici 2’inci maddesinde yer alan istisna hükmü kapsamına giren bir kazanç elde eden gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin bu kazançlarının gayri maddi hakların satışı, devri veya kiralanmasından elde edilmesi halinde söz konusu gayri maddi haklardan kaynaklanan kazançlar dolayısıyla istisnadan yararlanılabilmesi için bu hakların niteliğine göre ilgili mevzuat çerçevesinde tescile veya kayda yetkili kuruma başvurularak patent veya fonksiyonel olarak patente eşdeğer belgelere bağlanması şartı getirilmiştir.
Bu kapsamda 2021 yılında uygulanan kazanç istisnası için istisnasız tüm projelerin tescil şartının yerine getirilmesi unutulmamalıdır.
13-) İlave AR-GE / Tasarım İndirimini kontrol etmeyi atlamayınız.
10.08.2016 tarihinden geçerli BKK ile birlikte, aşağıdaki göstergelerden herhangi birinde bir önceki yıla göre en az %20 artış sağlayan Ar-Ge merkezlerinde, o yıl yapılan Ar-Ge, yenilik ve tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artış tutarının %50’si ekstra olarak Ar-Ge indirimine konu edilecektir.
- Ar-Ge harcamasının toplam ciro içindeki payı
- Tescil edilen ulusal ve ya uluslararası patent sayısı
- Uluslararası destekli proje sayısı
- Lisansüstü dereceli araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı
- Toplam araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı
- Ar-Ge sonucu ortaya çıkan yeni ürünlerden elde edilen cironun toplam ciroya oranı
14-) Patent veya F.Model Buluşlardan gelirler için K.Vergisi istisnası
Patent veya faydalı model belgeli buluşların devri, satışı, kiralanması ve bunların üretim faaliyetinde kullanılması sonucunda elde edilen kazançların %50’si belli şartların varlığı halinde kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. ( 5520 Sayılı KV Kanunu 5/B Maddesi)
İSTİSNADAN FAYDALANMA ŞARTLARI
İstisnadan faydalanmak için şu 3 sorunun cevabının da evet olması gerekmektedir:
- İncelemeli Patent ya da olumlu araştırma sonucunda verilmiş bir Faydalı Model belgenizin olması
- Patente/Faydalı modele konu buluşun Ar-Ge faaliyetlerinin (varsa yazılım geliştirme faaliyetleri de dahil) Türkiye’de gerçekleştirilmiş olması
- Patente/Faydalı modele konu buluşun üretim faaliyetlerinin Türkiye’de gerçekleştirilmiş olması
* Başkası tarafından alınan patent/faydalı model üzerinde İnhisari Lisans sahibi olanlar ya da patenti devralanlar da bu haktan faydalanabilecektir.
15-) K. Vergisinde ihracatta Yazılım ve Hizmetler Kazanç İstisnası
Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, işyeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi, ürün testi, sertifikasyon, veri saklama, veri işleme, veri analizi ve ilgili bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığınca belirlenen mesleki eğitim alanlarında faaliyette bulunan hizmet işletmeleri ile ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın %50’si kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. ( 5520 Sayılı KV Kanunu 10/Ğ Maddesi)
16-) Nakit Sermaye Artırımı yapıldıysa K. Vergisi İndirimi uygulaması
Finans, bankacılık ve sigortacılık sektörlerinde faaliyet gösteren kurumlar ile kamu iktisadi teşebbüsleri hariç olmak üzere İlgili hesap dönemi içinde, ticaret siciline tescil edilmiş olan ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarlarındaki nakdi sermaye artışları veya yeni kurulan sermaye şirketlerinde ödenmiş sermayenin nakit olarak karşılanan kısmı üzerinden Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından indirimden yararlanılan yıl için en son açıklanan bankalarca açılan TL cinsinden ticari kredilere uygulanan ağırlıklı yıllık ortalama faiz oranı dikkate alınarak, ilgili hesap döneminin sonuna kadar hesaplanan tutarın %50’sinin, kurumlar vergisi matrahının tespitinde kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla, kurum kazancından indirim konusu yapılabilir. ( 5520 Sayılı KV Kanunu 10/I Maddesi)
Kurum Kazancından İndirilebilecek Tutar = Nakdi sermaye artışı X Ticari krediler faiz oranı X İndirim oranı X Süre