İşletmelerin vergi yükümlülüğü hususunda dikkate alınan tek konu ticari gelirler değildir. Hisselerden elde edilen kazançlar da bu yükümlülüğe tabiidir. Diğer yandan, anonim ve limited şirketlerde hisse vergilendirmesi için bazı özel koşullar bulunur. Bu koşullar arasında ortaklık payı ve hisse organizasyonu gibi durumlar yer alır. Söz konusu işletmelerin beyan yükümlülüğü konusunda kendine özgü prosedürleri bulunur.
Anonim ve Limited Şirketlerde Hisse Varlıkları Nasıl Tutulur?
Hisse senedi, bir şirkete ortak olunduğunu gösteren bir belgedir. İşletme, kamuya arz edildiğinde belli paylara bölünür. Hisse de bu şirketin bir kısmını elde tutmak anlamına gelir. Örneğin, %25 hisseye sahip biri kamuya arz edilen işletmenin bahsedilen oranda ortağı sayılır. Kişiler gibi kurumlar ve şirketler de hisse sahibi olabilir. Bu belgeler, kamuya arz edilmiş olan işletmenin payları üzerinden kâr ortaklığı elde edilmesini sağlar. Dolayısıyla işletme geliri olarak tabir edilir.
Tüzel kişilikler; diğer şirketlerin, iştiraklerin veya vakıfların ortağı olabilir. Örnek vermek gerekirse; bir şirket elinde bulundurduğu hisse oranında bir holdingin yönetimine veya kazancına ortak olabilir. Bu hisselerle ilgili hususlar ise sözleşmede belirtilir. Kurucu hisseler söz hakkı sağlarken diğerleri yalnızca kâr ortaklığını ifade eder. Kamuya açık olan payların satın alınması durumunda yönetim kararlarına katılım söz konusu olmaz. Dolayısıyla hisse varlıkları aynı zamanda işletmeler üzerindeki ortaklık haklarını belirler.
Hisse Vergilendirmesi Nedir?
Yukarıda bahsedildiği gibi vergi yükümlülüğü, yalnızca ticari kazançlar için geçerli değildir. Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşayıp herhangi bir biçimde gelir elde eden herkes beyan mükellefiyetine sahiptir. Söz konusu mükelelfiyet hâli 3317 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile net bir biçimde ortaya konmuştur. Kamuya arz edilen şirketlerin paylarından elde edilen kazanç için de böyle bir durumdan bahsedilebilir. Referans verilen GVK’nun 75’inci maddesinde hisse vergilendirmesi konusundan şu şekilde bahsedilir.
“Kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı iratlar menkul sermaye iradı sayılır:
(Değişik: 21/2/2007-5582/28 md.) Her türlü hisse senedinin kâr payları, (kurucu hisse senetleri ve diğer intifa hisse senetlerine verilen kâr payları ve pay sahiplerine hazırlık dönemi için faiz olarak veya başka adlarla yapılan her türlü ödemeler ile Sermaye Piyasası Kanunu’na göre kurulan yatırım fonları katılma belgelerine ödenen kâr payları ile konut finansmanı fonlarını temsilen ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlere ve varlık finansmanı fonlarını temsilen ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetlere ödenen faiz, kâr payı veya benzeri gelirler dahil.”
Sermaye Piyasası Kurulu’nun denetim alanında bulunan ve ulusal ya da uluslararası borsalarda işlem gören ortaklıklar vergilendirmeye tabiidir. Bu yükümlülüğün tahakkuk etmesi için söz konusu payların gelir getirmesi gerekir. Örneğin, bir şirket başka bir işletmenin payları üzerinden gelir sağlıyorsa bu durumun beyan edilmesi ve kazanç üzerinden vergi ödenmesi zorunludur.
Limited Şirketlerde Hisse Vergilendirmesi Nasıl Olur?
Limited şirketlerde hisse vergilendirmesi Türk Ticaret Kanununun 209’uncu maddesinde yer alan esaslara göre belirlenir. Bu maddeye göre; şirket ortakları arasındaki hisse devirlerinin pay defterine işlenmesi zorunludur. Ayrıca bu durumun ortaklar kurulu tarafından onaylanması gerekir. Bahsedilen paylardan elde edilen gelirler kanunda “ticari kazanç” olarak kabul edilir. İşletmenin elinde tuttuğu hisseler, yazılı bir sözleşme ile ortaklar arasında belirlenir. Sözleşmede yer alan imzaların noter tarafından onaylanması da zorunludur.
Limited şirketler halka arz edilen işletmeler değildir. Dolayısıyla bunlar çoğunlukla hisse senedi çıkarmazlar. Ancak ortaklık payları yazılı bir sözleşmeyle devredilir. Diğer yandan, söz konusu işletmelerin yatırım amacıyla halka açık şirketlerin paylarını edinmesi ve bunlardan gelir elde etmesi mümkündür.
Beyan edilmesi gereken vergi türü kişinin niteliğine göre değişiklik gösterir. Paylar gerçek kişilere devrediliyorsa işletme Kurumlar Vergisine tabii olarak kabul edilir. GVK’nun 80’inci maddesine göre bu yükümlülük; para ve menfaatlerin tutarından maliyet bedelleri ve giderler çıkarılarak bulunur. Aynı kanunun 82’inci maddesine göre, ortakların değerleme işlemini önceden yaparak sözleşmede belirtmeleri gerekir. Aksit takdirde vezalı vergi tarhiyatı söz konusu olabilir.
Anonim Şirketlerde Hisse Vergilendirmesi Nasıl Olur?
4369 Sayılı Vergi Usul Kanununda yapılan değişikliklerden önce anonim şirketlerde hisse vergilendirmesinde artış kazançlarıyla ilgili bazı istisnalar söz konusuydu. Ancak bu istisna durumu bahsedilen yasada yapılan değişikliklerle iptal edilmiştir. Yeni düzenlemeleye göre paylardan elde edilen gelirler “diğer kazanç ve iratlar” arasında yer alır. Dolayısıyla, önceki kanunlarda bir vergi muafiyeti hakkı tanınmışken yeni değişikliklerden sonra böyle bir durum söz konusu değildir.
Gelir Vergisi Kanununa göre vergilendirme işlemi hisse satışıyla tanımlanır. İşletme, söz konusu payların satışı dolayısıyla bir gelir elde ediyorsa yükümlülüğe sahiptir. Bahsedilen kanun uyarınca, bir şirketin hisse seneletinden oluşan yatırım fonlarına ait belgeler bir yıldan uzun bir süre elde tutulduktan sonra satılırsa muafiyet ya da indirim sözk onusu olabilir. Ancak bu durum hisse senetlerine özgüdür. Bahsedilen kapsamda yer almayan ortaklık payları için vergilendirme konusunda net bir durum bulunmaz. Dolayısıyla, bu koşulların ortaklık sözleşmesinde açık bir biçimde belirtilmesi gerekir.
Kurumlar Vergisi mükellefleri, iştirak hisselerini sattıklarında elde ettikleri kazançları normal kurum kazancı olarak vergilendirilir. GVK’da yer alan Geçici 23. maddeye göre, iştirak hisselerinin satışından elde edilen kazancın bir kısmı, satış yapıldığı yılda kurum sermayesine ilave edilmişse, bu kısım vergiden muaf tutulabilir.