Enflasyon düzeltmesi, ekonomik terimlerle ifade edilen fiyat artışlarının telafi edilmesi sürecidir. Bu süreç, genellikle bir ekonomideki mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyelerindeki yükselişin dengelenmesini hedefler. Bu düzeltme, bireylerin ve işletmelerin satın alma gücünü korumak veya artırmak için kullandığı bir stratejidir.
Enflasyon Düzeltmesinin Adımları
Enflasyon düzeltmesinde takip edilecek adımlar şunlardır:
- Parasal Olmayan Kıymetlerin Belirlenmesi
İlk adım olarak, şirketin sahip olduğu parasal olmayan kıymetlerin detaylı bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. - Esas Değerlerin Tespiti ve Değerlemesi
Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak esas değerlerin, genellikle değerlemeye tabi tutulmuş kıymetler ve değerleme sonrası değerler olarak bulunması gerekmektedir. - Düzeltme Tarihinin ve Katsayılarının Belirlenmesi
Düzeltme işlemine konu tarih belirlenmeli ve bu tarihe uygun katsayılar hesaplanmalıdır. - Düzeltme İşleminin Uygulanması
Düzeltme katsayısı ile düzeltilmeye esas değer çarpılarak, parasal olmayan hesapların düzeltilmiş tutarları bulunmalıdır. - Düzeltme Farklarının Tespiti ve Muhasebe Kayıtlarının Düzenlenmesi
Düzeltme farkları belirlenmeli ve gerekli muhasebe kayıtları düzenlenerek kayıtlara geçirilmelidir. - Bilanço Güncellemesi
Son olarak, bilanço artık düzeltilmiş parasal olmayan kıymetlerin yeni değerlerini yansıtmalıdır.
Enflasyon Düzeltmesi Nasıl Yapılır?
Düzeltmeye Esas Alınan Tarih
Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıkların düzeltilmesinde satın alma tarihi baz alınırken, stoklar, gelecek aylara veya yıllara ait giderler, maddi olmayan duran varlıklar ve diğer kalemlerde ise defterlere kayıt tarihi esas alınır.
Bu süreçte, alınan avans, depozito, teminat gibi kalemler için tahsil tarihi önemlidir. Aynı şekilde, ayni sermayenin intikal ettiği tarih ve kâr yedekleri ile ilgili işlemlerde tescil tarihi dikkate alınır. Devir işlemleri ve birleşmelerde ise ilgili tarihlerin belirlenmesi ve envanterlere alınması büyük önem taşır.
Kayıtlara giriş tarihlerinin belirlenmesi konusunda ise bazı durumlarda net bir ay veya yıl belirlenemeyebilir. Bu durumlarda, ilgili kıymetin işletmeye girdiği yılın ilk ayı veya işletmenin hayata geçtiği yılın ilk ayı esas alınır.
Aktif Kalemler Üzerinde Yapılan Düzeltmeler
Stoklar üzerinde yapılacak düzeltme işlemleri için hangi toplulaştırılmış yöntemin uygulanacağına karar verilir. Örneğin, Stok Devir Hızı yöntemi seçilmişse ve enflasyon düzeltme uygulaması devam edecekse, Ağırlıklı Hareketli Ortalama Yöntemine geçiş gerekebilir. Bu yöntem değişikliği, Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen toplulaştırılmış yöntemler içerisinde seçim yapma hakkı tanınmıştır, ancak seçim yapıldığı dönemi takip eden üçüncü hesap dönemi sonuna kadar değiştirme hakkı bulunmamaktadır.
Pasif Kalemler Üzerinde Yapılan Düzeltmeler
Maddi duran varlıkların düzeltilmesi için öncelikle yeniden değerleme yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. Ardından, ROFM ayrıştırması için maliyete dahil edilen finansman giderleri tespit edilir ve ROFM hesaplaması yapılacaksa hangi yöntemin kullanılacağı belirlenir. MDV düzeltmeye esas tarihler ve düzeltme katsayıları da bu süreçte tespit edilir.
Sermaye kalemi üzerinde yapılan düzeltmelerde ise öncelikle fiilen ödenen sermaye tarih ve tutarları belirlenir. Sermayeye ilave edilen unsurlar nev’ine göre ayrılır ve düzeltmeye tabi olmayan unsurlar tespit edilir. Daha sonra, sermayeye ilave edilen ve düzeltmeye tabi olan unsurların tescil tarihleri belirlenir.
Düzeltme Katsayıları
2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi işleminde, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından hesaplanan ve aylar itibariyle açıklanan Yİ-ÜFE değerleri esas alınır ve aşağıdaki formüle göre düzeltme katsayıları belirlenir.
Düzeltme işlemi için esas alınabilecek en eski “Düzeltmeye Esas Tarih” 2005 yılından başlar. Bu durum, özellikle 2004 takvim yılında enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş olması gereken en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için geçerlidir. Düzeltme katsayısı, mali tablonun ait olduğu aya ilişkin Yİ-ÜFE ile düzeltmeye esas alınan tarihi içeren aya ilişkin Yİ-ÜFE’nin oranıyla hesaplanır.
Enflasyon Düzeltmesi Beyanı
Kayıtların yevmiye ve kebir defterlerinde izlenmesi veya yardımcı defterlerde yapılacak düzeltme işlemlerinin bu defterlere taşınması genellikle standart uygulamadır, ancak aksi kararlaştırılmadıkça mümkün görünmektedir.
Tebliğde belirtildiği üzere, hesap dönemi beyannamesine düzeltilmiş bilançoların da ekleneceği ifadesi yer almaktadır. Bu durumda, 31.12.2023 tarihli bilançolar ile düzeltilmiş bilançoların Nisan/2024’de beyan edilecek KV beyannameleri ekinde yer alacağı anlaşılmaktadır.
Bu süreçte, işletmelerin enflasyon düzeltmesi kayıtlarını doğru bir şekilde tutmaları ve resmi bildirimlerini zamanında yapmaları, maliyetlerin doğru hesaplanması ve finansal istikrarın korunması açısından kritik öneme sahiptir.
Enflasyon Düzeltmesinde Muhasebe Hesapları
Muhasebe işlemleri yaparken enflasyon düzeltmesi hesaplarının doğru şekilde oluşturulması gerekir. Bu hesaplar arasında 698-Enflasyon Düzeltme Hesabı, 648-Enflasyon Düzeltmesi Karları ve 658-Enflasyon Düzeltmesi Zararları gibi hesaplar bulunur.
2023 yılında yapılan uygulamada, 698-Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın kalanı gelir veya gider unsuru olarak değerlendirilmez. Borç bakiye vermesi durumunda 580-Geçmiş Yıl Zararları Hesabı’na virmanlanırken, alacak bakiye vermesi halinde 570-Geçmiş Yıl Karları Hesabı’na virmanlanır.
Aynı şekilde, 2024 yılında uygulanacak enflasyon düzeltmesi sonucu ortaya çıkan farklar, ilgili hesaplarına devredilerek kapatılır. Örneğin, 697-Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı kullanılırken, borç bakiye vermesi durumunda 178-Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı’na devredilir.
Esas Tutardan Yapılacak İndirimler
Kıymetlerin sahip olduğu değer Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen değerleme hükümlerine göre tespit edilir. Ancak, bazı unsurların düzeltmeye esas tutardan düşülmesi gerekmektedir.
Düşülmesi gereken unsurlar arasında reel olmayan finansman maliyeti, sermayeye ilave edilmiş yabancı paralar ve vergi af kanunları kapsamında kayda alınan emtia karşılıkları gibi kalemler bulunmaktadır.
Enflasyon muhasebesi uygulamasında, maliyete eklenmiş olan finansman giderlerinin reel ve reel olmayan kısımlarının ayrıştırılması önemlidir. Reel olmayan finansman giderlerinin maliyetlerden çekilmesi gerekmektedir. İlgili kıymetlerin maliyetlerinden reel olmayan finansman maliyetleri düşüldükten sonra kalan tutarlar düzeltmeye tabi tutulur.
Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan kıymetlerin alış veya maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi isteğe bağlıdır. Ancak, bu durum özellikle stoklar ve satılan malın maliyeti hesapları için geçerlidir.
Birikmiş Amortismanlarda Nasıl Düzeltme Yapılır?
Birikmiş amortismanlar, ait oldukları maddi duran varlığın bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı esas alınarak düzeltmeye tabi tutulur. Ancak, amortismana tabi iktisadi kıymetlerin üzerinden daha önceki yıllarda ayrılmamış amortisman tutarları, düzeltilmiş değerlerde ayrılmış gibi kabul edilmeyecek ve enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Ayrıca, bu tutarların enflasyon düzeltmesi sonrasında da gider olarak dikkate alınması mümkün olmayacaktır.
Birikmiş amortismanlarda düzeltme işlemi, amortismana tabi olan ve faydalı ömür süresini tamamlayan iktisadi kıymetlerin yanı sıra işletme kayıtlarında iz bedeliyle takip edilmeye devam edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler için de geçerlidir. Ancak, bu düzeltme işlemi ihtiyari niteliktedir yani zorunlu değildir.
Enflasyon Düzeltmesinde Toplulaştırılmış Yöntemler
Toplulaştırılmış yöntemler olarak bilinen metotlar şunlardır:
Basit Ortalama Yöntemiyle Enflasyon Düzeltmesi Örneği
İşletmenin 31.12.2023 tarihli bilançosunda yer alan Ticari Mal tutarı 700.000 TL’dir ve işletme enflasyon düzeltmesinde Basit Ortalama Yöntemi’ni tercih etmiştir. Bu yönteme göre yapılan örnek uygulamada;
- 2023 Eylül Yİ-ÜFE değeri: 2749,98
- 2023 Aralık Yİ-ÜFE değeri: 2915,02
Bu değerler kullanılarak düzeltme katsayısı hesaplanmıştır. 2915,02 / (2915,02 + 2749,98 / 2) = 1,0291 olarak bulunmuştur. Buna göre, 31.12.2023 Ticari Mallar Düzeltilmiş Değeri, 700.000 TL x 1,0291 = 720.370,00 TL olarak hesaplanmıştır. Dolayısıyla, Enflasyon Düzeltmesi Farkı 20.370,00 TL’dir.
Enflasyon düzeltmesi kaydı şu şekildedir:
31.12.2023 – Enflasyon Düzeltme Kaydı
| BORÇ | ALACAK |
| 153.001 Ticari Mallar Enflasyon Fark Hesabı | 20.370,00 |
| 698.001 Ticari Mallar Enflasyon Düzeltme Hesabı | 20.370,00 |
Stok Devir Hızı Yöntemiyle Enflasyon Düzeltmesi Örneği
İşletmenin 31.12.2023 tarihli bilançosunda yer alan Ticari Mal tutarı 700.000 TL’dir. İşletmenin 31.12.2022 yılı Ticari Mal Stoğu 340.000 TL, 2023 yılı Satılan Ticari Mal Maliyeti ise 1.300.000 TL’dir. İşletme enflasyon düzeltmesinde Stok Devir Hızı Yöntemi’ni tercih etmiştir.
- 2023 Yılı Stok Devir Hızı = (Satılan Ticari Mal Maliyeti / ((Dönem başı Ticari Mal + Dönem sonu Ticari Mal) / 2))
- Ortalama Stokta Kalma Süresi = 365 / 2,50 = 146 gün
- Stoklar 146 gün öncesinden, yani Ağustos 2023’e gelmektedir.
- 2023 Ağustos Yİ-ÜFE değeri: 2659,60
- 2023 Aralık Yİ-ÜFE değeri: 2915,02
Düzeltme Katsayısı = 2915,02 / 2659,60 = 1,0960 olarak bulunmuştur. Buna göre, 31.12.2023 Ticari Mallar Düzeltilmiş Değeri, 700.000 TL x 1,0960 = 767.200,00 TL olarak hesaplanmıştır.